Vrede als basis voor vrijheid’  (Onderlinge afhankelijkheid en zelfsturing)

Vier mei 2024 was ik uitgenodigd een toespraak te houden ter gelegenheid van de jaarkijkse dodenherdening. In het dorp Ophemert. het thema was vrede als basis voor veiligheid. De bijeenkomst werd gehouden in de  historische kerk van Ophemert

Inleiding
Met deze titel voelt het bijna of ik hier een preek ga houden, iets wat ik zo nu en dan wel eens doe hier vanaf deze plaats op zondag. Vandaag neem ik het woord vanuit mijn betrokkenheid bij dit dorp, bij dit land, bij de wereld en onze o zo kostbare vrijheid.

Oorlogservaringen
Ik ben geboren in 1950, in maart van dat jaar, dus nog geen vijf jaar na het einde van de tweede wereldoorlog.
De angst van mijn moeder maakte  de tweede wereldoorlog nog erg actueel. In onze kelder stonden blikken met biscuit en blikjes met gesuikerde melk. Die waren voor als het weer oorlog zou worden. Mijn moeder bewaarde slechte herinneringen aan de winter van 44/45. Aan de honger thuis in Hilversum en haar fietstochten op een fiets met houten banden naar Friesland en Overijsel op zoek naar eten voor mijn opa en oma en mijn ooms, die ondergedoken zaten onder hun huis aan de Ruitersweg in Hilversum. Uiteindelijk hebben ze ook nog tulpenbollen gegeten. Een positieve bijkomstigheid van haar tochten was wel dat ze mijn vader ontmoette, die ondergedoken zat op het Beulakker en Belter wiede in Giethoorn.

Nachtmerries
Mijn moeder slaagde er goed in haar angsten, onbedoeld, op mij over te brengen. Ik droomde ’s nachts dat er vijandelijke soldaten de trap in ons huis opkwamen, op weg naar mijn kamer. En in mijn angst kroop ik dan bij mijn vader en moeder in bed. Achter hun ruggen voelde ik mij veilig. Ik slaap nog altijd onder de wollen deken waar zij toen onder sliepen. Ik speelde als kleuter met de helm van de Binnenlandse strijdkrachten, die mijn vader gedragen had bij de bevrijding van Nederland. Ik heb nog een foto van mijzelf met die helm op. Dat was in Veenhuizen in Drenthe waar toen nog oorlogsmisdadigers vast zaten. Mijn vader was betrokken bij hun opsporing en detentie. Dat bracht mij ook in contact met deze mensen waaronder de mannen, die later de naam ‘de drie van Breda’ genoemd werden. Ik kan me ze nog goed herinneren uit mijn tijd in Breda, Kotälla, Aus der Fünten en Fisher. Het waren vriendelijk oude mannetjes toe. Ze maakten schoon en gaven de planten in de gevangenis water.

Vrijheid geen vrede
In mijn jeugd gingen we vaak in het weekend op bezoek bij mijn opa en oma in Hilversum. Als we daar waren ontspon er zich altijd een gesprek over de oorlog, tussen mijn vader en twee van mijn ooms, zwagers van mijn moeder. De haat tegen alles wat Duits was zat diep bij hen en ze vielen mijn vader altijd weer aan op zijn genuanceerde mening over gedetineerde oorlogsmisdadigers. Mijn vader zag daardoor vaak op tegen die bezoeken aan zijn schoonouders. Mijn ooms vonden mijn vader veel te redelijk en niet wraakzuchtig genoeg. Zo ging de oorlog voor mij nog lang na 1945 gewoon door. ‘S nachts in mijn bed en op bezoek bij mijn opa en oma. Wel vrijheid maar zeker geen vrede.

Managen zonder hiërarchie
Vanaf mijn jeugd worstel ik met autoriteit. Ik vind het niet prettig als mensen mij zeggen wat ik moet doen. En ik vind het evenmin prettig anderen te moeten vertellen wat zij moeten doen.  Ik verdiepte mij daar vanaf 1978 ook wetenschappelijk in samen met een vriend die net als ik werkzaam was bij wat toen nog de PTT heette, Post telegraaf en telefoon. Dat leidde in 1991 tot de uitgave van het boek ‘Managen zonder hiërarchie’ wat mijn vriend Willem Verhoeven schreef. In dat boek wordt ook de basis gelegd van wat tegenwoordig zelfsturing wordt genoemd. Willem Verhoeven schrijft daarin dat zelfsturing niet doen is, waar je zin in hebt. Nee, zelfsturing betekent dat je beschikt over het vermogen om vorm te geven aan onderlinge afhankelijkheden. Dat was een uiterst belangrijk toevoeging. Die toevoeging wordt overigens over het algemeen genegeerd. En ik denk dat er daarom ook zoveel gemopperd wordt over zelfsturing. Als je zelfsturing ziet als vrijheid dan betekent de toevoeging van Verhoeven dat je alleen vrij kunt zijn als je ook de vrijheid van anderen vorm kunt geven.

Creatieve wisselwerking
Recent las ik een artikel over de bekende Duitse filosoof Nietzsche. De man van de uitspraak  “God is dood”. Nietzsche maakte zich daar veel zorgen over en mede daardoor eindigde hij, op jonge leeftijd, zijn leven in een gesticht. Nietzsche voorzag een wereld vervallen in chaos omdat ieder nu zijn eigen god zou zijn. Dat zou leidden tot normloosheid en het recht van de sterkste. Dus vrijheid zonder vrede en door het ontbreken van die vrede zou ook de vrijheid niet overleven. Nietzsche had daar geen oplossing voor. Een andere filosoof, Henri Nelson Wieman, die geboren werd aan het eind van de negentiende eeuw voorzag dezelfde problemen als Nietzsche. Hij heeft zijn hele leven echter besteed aan het vinden van een antwoord . Hij zegt dat mensen moeten leren om met elkaar in creatieve wisselwerking te zijn.  Een andere vriend van mij, Johan Roels,  schreef daar in 2012 het boek Cruciale dialogen over. Die creatieve wisselwerking en cruciale dialogen zijn de manier om vorm te geven aan onderlinge afhankelijkheid. Het is daarom belangrijk dat mensen leren zulke dialogen met elkaar te voeren.

Cruciale dialogen
Dat betekent open met elkaar communiceren, integer omgaan met feiten en het delen daarvan.
Het open staan voor anderen het goed luisteren en vragen stellen vanuit een onderzoekende en bescheiden houding.
Het positief waarderen en interpreteren  van wat anderen te vertellen hebben en onze referentiekaders even los te laten.
Het samen  een voorstelling maken van wat je wilt bereiken en wat we daarvoor moeten scheppen
Het omzetten van de huidige situatie in de gewenste situatie
He is een proces wat nooit eindigt
Wieman noemt dit creatieve wisselwerking en hij schrijft dat het onze plicht is ons met elkaar in te zetten voor die creatieve wisselwerking.

Ik zie dit als een uitstekende manier om vorm te geven aan die onderlinge afhankelijkheid waarover Verhoeven schrijft .  Ik denk dat we daarmee voor vrede en ook voor vrijheid kunnen zorgen.

Ik hoop dat we ons door deze dodenherdenking laten inspireren om op ons in te zetten voor vrede en creatieve wisselwerking om daarmee onze vrijheid te waarborgen en uit te bouwen

In onze trainingen en opleidingen besteden we aandacht aan zelfsturing onderlinge afhankelijkheid en het voeren van dialogen. Voor meer informatie kijk elders op de webtite of neem contact met ons op