Patronen doorbreken

In patronen is veel veranderpotentieel verborgen

Pavlov
Iedereen heeft vermoed ik wel eens van Pavlov gehoord. Hij is bekend als winnaar van de Nobelprijs voor de geneeskunde maar nog veel bekender als ontdekker van wat we voor het gemak maar de “pavlov reactie” zijn gaan noemen. We zijn dat klassieke conditionering gaan noemen en we zien die klassieke conditionering nog steeds als een belangrijk aspect van leerprocessen. Het gaat daarbij om leerprocessen, die vaak niet via ons bewuste gaan maar die langs een niet bewuste route in ons plaats vinden. Een behoorlijk deel van ons gedrag is het resultaat van zulke leerprocessen.

Experiment
Het is de moeite waard om nog even precies te kijken naar wat Pavlov ontdekte. Hij onderzocht bij honden de speekselproductie omdat hij wilde weten hoe die een rol speelde in de spijsvertering. Het was voor hem belangrijk te weten, hoeveel speeksel er geproduceerd werd. Toen hij ging meten en de hond voedsel toediende bleek de hond al speeksel te produceren zodra Pavlov met het voer aan de slag ging. Pavlov liet vervolgens een belletje rinkelen als hij het voer ging voorbereiden en na een paar keer de bereiding en het belletje gecombineerd te hebben, bleek de hond al bij het horen van alleen het belletje, speeksel te produceren. Het was niet meer nodig om voedsel aan te bieden. Op het geluid van een belletje kwam de speekselproductie op gang.

Ons gedrag
Zoals gezegd heeft veel van ons gedrag zich ook op die manier ontwikkeld. Dat gedrag vertonen wij niet omdat we eerst een cursus erin hebben gevolgd, omdat we er een boek over hebben gelezen of omdat onze ouders het ons zo uitgelegd hebben. We vertonen het ook niet omdat het in onze genen zit. We hebben het geleerd omdat een bepaald gedrag ons iets opleverde en heel vaak was de eerste keer nog min of meer toevallig ook. Er was een plezierig resultaat of we vermeden een onprettig resultaat. Zo ontdekte ik dat mijn vrouw mijn rommel wel opruimde als ik het maar lang genoeg liet liggen en ik ontdekte ook hoe fijn mijn moeder het vond als ik de boodschappen droeg. Ik doe nog altijd graag boodschappen. En, toen ik na een zwemmiddag in de Amstelveense Poel mijn kuif niet meer in model kreeg en mijn voorhoofd bedekt werd onder een enorme lok ergens halve wege de jaren zestig van de vorige eeuw, werd ik me bewust van de aandacht van meisjes die “beatle” zeiden. Het heeft jaren geduurd voor ik er de schaar in durfde zetten.

Patronen
Deze klassieke conditionering speelt een belangrijke rol in de patronen waarin je in je leven en je werk terecht komt. Vaak ben je je niet erg bewust van die patronen. Soms omdat je je er niet bewust van wilt zijn, soms omdat je het niet kunt. Zolang die patronen nuttig zijn en je de goede dingen opleveren is er niets aan de hand. Maar vaak worden patronen disfunctioneel in een latere fase van je leven of in een andere positie op je werk. Dan is het belangrijk om je bewust te worden van die patronen zodat je ze kunt veranderen of aanpassen. Ik kroop graag weg achter iemands brede rug. Ik wilde van alles en vond van alles maar duwde graag een ander naar voren om het woord  te voeren. Ik had er ook nog eens prachtige rationalisaties voor bedacht. Ik kon goed uitleggen wat de strategische voordelen waren van het spelen van de tweede viool
Ik had in de eerste plaats bewustzijn en in de tweede plaats moed nodig om daar verandering in aan te brengen. Het leven is na die verandering een stuk minder complex en veel plezieriger geworden. Maar er was veel moeite voor nodig.

Veranderpotentieel
Als leidinggevende heb je vaak met klassieke conditionering te maken. Je hebt te maken met je eigen conditionering, die uit het verleden maar ook de conditionering die nu plaats vindt. Je hebt echter ook te maken met hoe anderen door jouw gedrag in geconditioneerde reacties terecht komen. Het is erg nuttig je van beide bewust te zijn. Er zit in geconditioneerde reacties veel verborgen veranderpotentieel. Daarvoor is nodig dat de patronen doorbroken worden. Een schooldirecteur, die aan een training bij ons meedeed, vertelde hoe hij  hard werkte. Hij maakte lange dagen. Hij was weleens geïrriteerd dat leraren van zijn school na de laatste les de deur van hun lokaal dicht trokken. Soms staken ze nog even hun hoofd om de hoek van de deur om “tot morgen” te zeggen. Soms deden ze dat niet eens. Aanvankelijk was hij blij als een leraar kwam zeggen “denk je erom, het licht in de gymzaal is nog aan” . Hij bedankte dan en ging voor hij naar huis ging het licht nog even uitdoen. Tot hij ineens het patroon zag waar hij al jaren in zat. Aardig zijn, anderen helpen en verantwoordelijkheden naar zich toetrekken (daarom was hij tot  directeur benoemd). In zijn rol als directeur was dit patroon echter erg disfunctioneel. Hij slaagde erin het te doorbreken en ging zijn energie steken in het verantwoordelijkheden laten waar ze horen. Hij is er een veel betere directeur door geworden.