Mensen hun waarde laten ontdekken

Posttraumatisch slavernij syndroom
Vrijdag 13 september zat ik in het Nationale Theater in Den haag. Ik had me ingeschreven voor het symposium Ankaa heling.De Amerikaanse expert dr Joy DeGruy sprak over haar onderzoek naar de geschiedenis van met name de Afrikaanse slaven  en de effecten die  die geschiedenis heeft op de jongere generaties. Ik voel mij bijzonder aangetrokkken tot dit onderwerp onder andere doordat ik jaren in Indonesië woonde en werkte.

Merkwaardig
Ik kwam daar iets merkwaardigs tegen. Aangeleerde hulpeloosheid  en een diepgeworteld gevoel van minder  waard zijn. Dat zijn zaken die ontwikkeling en vooruitgang grondig in de weg staan. Als ik mensen in Indonesië trots hoor zeggen dat ze al brood eten  dan denk ik dat er iets niet in orde is. Dan is er sprake van onjuiste beïnvloeding. En dat is zo gek niet want in de Nederlandse tijd was er een maatschappij waar de Nederlanders bovenaan stonden en de inlanders onderaan. Zij waren de laagste kaste en alleen maar geschikt om het vuile en zware werk te doen. Chinezen en Arabieren  stonden hoger.

Een casus
 Ik ken een Chinese man die 100 jaar geleden door zijn rijke vader bij een Nederlandse familie in huis gedaan werd, die rijke vader betaalde daar voor aan die Nederlandse familie. Die familie vond zijn naam te moeilijk en gaf hem een nieuwe Nederlandse naam. De man studeerde in Nederland, behaalde er twee master titels, ging na de oorlog terug naar Indonesië . Hij kwam terug in Nederland, nadat Indonesië de confrontatie met Nederland zocht. Het viel hem niet mee een goede baan te vinden in Nederland. Maar met veel moeite lukte dat. Toen hij de negentig jaar gepasseerd was , begon hij vreemd gedrag te vertonen, dat bracht hem bij een psychiater en daar barste hij in tranen uit en zei: ‘’ ik heb mijn leven lang geprobeerd om Nederlander te zijn en het is niet gelukt”. Je was alleen maar van waarde als je Nederlander was.

Het gevoel geen waarde te hebben
Dat gevoel van geen waarde hebben ken ik zelf ook. Een aantal jaren geleden ben ik ervoor in therapie geweest en dat heeft mij geweldig geholpen. Duidelijk werd dat dat gevoel niet in mijn DNA zat maar in mijn hoofd terecht gekomen was door situaties uit mijn jeugd. Het is essentieel dat we daar als samenleving proberen iets te doen. Dat we mensen laten merken dat ze wel iets waard zijn. Het erge is dat ik zie dat vaak precies het omgekeerde gebeurt. Ik zie het als ik langs de lijn sta bij het voetballen van kinderen als ik dan hoor wat trainers en ouders roepen. Dan zie ik ook daar dat kinderen hun gevoel van eigenwaarde kwijt raken  en hoe dat bijvoorbeeld leidt tot driftbuien en opmerkingen over korte lontjes.

Nazaten van de daders?
Omdat ik daar meer over wilde weten had ik me ingeschreven voor dit symposium. Het was bijzonder dat ik éen van de weinige witte mensen in de zaal was. Waar waren de nazaten van de daders? Nazaten van de slachtoffers waren goed vertegenwoordigd. We hingen aan de lippen van Dr Joy. Het was ook indringend wat ze vertelde. Voor mij werd duidelijk dat het heel massief en systematisch wat er zich in al die jaren heeft afgespeeld. Niet alleen de fysieke en psychische mishandeling van mensen maar ook de ideologische onderbouwing daarvan. Het verstoppen van informatie  en dan blijft bij mij de vraag achter  Hoe is dat nu? Als we kijken naar de toeslagen affaire of de gasboringen in Groningen en naar andere zaken, die door klokkenluiders naar buiten worden gebracht en waarbij de afwikkeling uiterst moeilijk lijkt te gaan. Dan lijkt met name de rol van systemen erg belangrijk. Dan loop je tegen cultuur aan .

Paradigma’s zijn hardnekkig
In één van  mijn eerste college’s van professor Barendregt in de Oudemanhuispoort in Amsterdam leerde wij dat vooroordelen zichzelf altijd bevestigen. Mensen zoeken naar bewijzen van hun vooroordeel. Dat beschrijft Kuhn ook in zijn boek de  Structuur van wetenschappelijke revoluties. In dat boek laat hij zien hoe mensen ondanks bewijzen van het tegenovergestelde blijven geloven in oude paradigma’s.  Een paradigma is een samenhangend stelsel van theorieën en modellen. Zo duurde het erg lang voordat mensen het paradigma dat de aarde plat was loslieten. Dat heeft ook iets te maken met de door Festinger ontdekte wet van de cognitieve dissonantie. De wet die zegt dat mensen moeite hebben met feiten die hun overtuiging aan het wankelen brengen. Een mooi voorbeeld daarvan beschreef ik in de volgende blog : https://www.excellentleiderschap.nl/blogbericht/hoe-verschil-je-van-mening-en-houd-je-toch-een-goede-relatie/.
Er is heel wat inspanning nodig om mensen te helpen hun belemmerende overtuiging los te laten. De wet van Festinger is namelijk erg krachtig.

Evenwaardigheid
Willem Verhoeven, mijn vriend en oud collega schreef in  zijn boek de manager als coach dat evenwaardigheid essentieel is. Je geeft dan ruimte aan de ander en je luistert naar wat de ander te vertellen heeft. Je plaatst je niet boven de ander en niet als iemand die het beter weet. Dat is  een belangrijke voorwaarde voor coachend leiderschap. Zodra je begint met mensen indelen in hokjes of types verdwijnt die evenwaardigheid. Dat wordt heel duidelijk in het werk van Linnaeus. In 1735 publiceerde hij zijn eerste uitgave van het boek Systema naturea. In dat boek deelt hij de planten en dierenwereld  in overzichtelijke categorieën in. Zo ook de mensen wereld, die hij indeelde in vier klassen  met de witte mens als de hoogste , meest edele categorie en de zwarte mens als de laagste, een klasse die het ontbrak aan intelligentie en beschaving. Op die manier zorgde Linneaus voor een wetenschappelijke basis  voor racisme.

Argyris en Schön
Het is in dit verband de moeite waard om ook nog even naar het werk van Argyris en Schön te kijken. Zij maakten onderscheid tussen Espoused theories en Theories in Use. De Theory in Use is de overtuiging die ons gedrag aanstuurt. De Espoused theory is de theorie waarmee we denken voor de dag te kunnen komen. Een leiding gevende wil invloed hebben op het gedrag van mensen. Omdat gedrag vaak wordt aangestuurd is het belangrijk die Theory in use onder de aandacht te brengen zodat daarop gereflecteerd kan worden en verandering mogelijk wordt. Dat vraagt veel aandacht. Aandacht is belangrijk als je invloed wilt hebben op mensen. Het is belangrijk daarbij om mensen serieus te nemen en open dialogen te hebben.

Cruciale dialogen
Open dialogen of cruciale dialogen zoals Johan Roels ze noemt en waarover hij een boek schreef  zijn essentieel om voor verandering te zorgen. Bij coachend leiderschap draait het om mensen het beste uit zichzelf te laten halen voor de organisatie en voor die mensen zelf. Bij mensen, die zich minder waard voelen is er vaak veel naar boven te halen en naar buiten te brengen. Dialogen kunnen daar heel nuttig bij zijn.

Dit onderwerp komt ook aan de orde in onze trainingen Coachend Leiderschap en Excellent Leiderschap. Van beide trainingen begint binnenkort weer een nieuwe editie. Misschien ken je iemand voor wie deze trainingen interessant kunnen zijn. Voor meer informatie en aanvangsdata kun je terecht op onze website https://www.excellentleiderschap.nl/opleiding-en-training/”