leiderschap in roerige tijden

Jaarcongres NFMD
Afgelopen donderdag 27 november 2024, mocht ik aanwezig zijn bij het jaarcongres van de Nederlandse foundation voor ManagemtDevelopment een netwerk van MD, HRD en HR professionals. Dit is een korte impressie met zo hier en daar mijn commentaar toegevoegd.

50 jaar
Het netwerk, opgericht in 1974,bestaat vijftig jaar dit jaar en in dat perspectief stond bestuurslid Christie Aerts even stil bij wat zij deed in 1974. Ze riep daarmee een beeld op van de tijden en hoe die veranderd zijn. Roerig zoals gesteld werd bij de aankondiging van dit congres. Ik liet haar introductie op mij inwerken en herinnerde mij de roerige tijden van eind jaren zestig en begin jaren zeventig van de vorige eeuw. De relletjes met PROVO, de bezetting van het Maagdenhuis. De gevechten met de politie bij de Nieuwmarkt, de grote ontruimingen van kraakpanden. De Dam schoongeveegd door mariniers. Is er echt zoveel veranderd? We zijn opnieuw in roerige tijden terecht gekomen. En de generatie die het toen anders wilde, die af wilde van het regenteske bestuur , ander leiderschap lijkt nu geconfronteerd te worden met datgene waartegen toen gevochten werd. Hoe goed hebben zij, wij het eigenlijk gedaan?

Altijd roerig
Ik herinner mij professor A.D. De Groot die in een grote collegezaal in de Oudemanhuispoort tijdens een college voor eerstejaars studenten psychologie, andragologie en pedagogie moest vechten met studenten om zijn microfoon toen hij de waardevrijheid van de wetenschap krachtig wilde bepleiten . De mede door hem ontwikkelde Cito toets was daarbij een nuttig middel om te zorgen voor gelijke kansen in het onderwijs, betoogde hij. Wat is er veranderd? Het was roerig het is roerig en het blijft roerig en leiderschap staat daarmee voor een enorme uitdaging.

Natascha van Weezel
Na de introductie van bestuurslid Christie Aerts was de schrijfster en columniste van het Parool, Natascha ven Weezel de eerste spreker. Ze hield een zeer persoonlijk verhaal. De zaal was muisstil toe ze vertelde over het leven van haar opa en oma, beiden in hun jeugd al opgejaagd door de ‘frames’, die door Hitler en consorten in omloop werden gebracht. ( zeer oude frames trouwens zoals Barbara Tuchman laat zien in haar boek ‘De waanzinnige veertiende eeuw’. De Joden kregen de schuld van de verspreiding van de Pest (de Zwarte Dood) in Europa). Natascha van Weezel vertelde dat ze van haar opa leerde: ‘Houd je hart zacht’. Ze herhaalde dat verschillende malen in haar verhaal. En, leiderschap is verantwoordelijkheid nemen! Ze beschrijft hoe haar opa dat deed en hoe een Franse vrouw dat ook deed en haar opa en oma uit de handen van de Nazi’s redde. Het gaat om ‘bij elkaar houden’ zegt ze. Ze gelooft ondanks alles heilig in de dialoog. Ze begon haar verhaal met twee vragen aan de zaal: Wat is je grootste angst? en Wat is je grootste droom? We kregen even de ruimte om met onze buurman of buurvrouw over deze vragen te praten. Het bleek dat de angst en de droom vaak een relatie met elkaar hebben. Natascha gelooft heilig in de dialoog maar ze is zich er ook sterk van bewust dat dialoog onder druk erg moeilijk is. Wraak leidt echter tot wraak en tot hardheid en dan benadrukt ze weer de woorden van haar grootvader: ‘Houd je hart zacht’. Ze benoemt een aantal kwaliteiten die je daarvoor nodig hebt; 1 wees nieuwsgierig, 2 zoek naar wat er achter gedrag zit, 3 maak ruimte voor zelfreflectie en 4 oefen je in empathie. Ze benadrukt dat er moed voor nodig is om in ‘het radicale midden’ te staan . en er is leiderschap nodig dat beschikt over die moed, heel veel moed. Dan hoef je geen angst te zaaien. Liefde is veel sterker zegt ze.

Uitdagen
Na de zeer persoonlijke en bewogen inleiding van Natascha van Weezel was de beurt aan een drietal mensen van de gemeente Amsterdam de programma directeur Duurzaamheid Stad en Organisatie,Marc van Gemert, Anne Hofstede en Kim Möring. Ze presenteerden wat ze in de gemeente Amsterdam gedaan hadden om een versnelling te brengen in het behalen van de duurzaamheidsdoelen. Ze hadden de medewerkers van de stad Groningen, die zich daar zorgen over maakten verzameld en er was een brief geschreven ondertekent door meer dan 1000 ambtenaren aan het gemeentebestuur. In die brief werd aangedrongen op actie. De brief had geleid door meer ruimte voor eigen initiatief bij het behalen van die duurzaamheidsdoelen. Op die manier was het leiderschap in de hele organisatie uitgedaagd om verantwoordelijkheid te nemen.

Klimaatgesprekken
De presentatie van de gemeente Amsterdam werd gevolgd door praktisch oefenen met twee mensen van de Stichting Klimaatgesprekken; Lotte Huijing en Jeanine Pothuizen (klimaatpsycholoog). Eerst in tweetallen en vervolgens in groepjes van vier oefenden we in het voeren van gesprekken waarin je tegenover elkaar staat. Daarbij was het de bedoeling de zeven principes voor verbindend gesprek van de Stichting, te gebruiken. Die principes waren ons uitgereikt op kleine kaartjes. Het gaat om de volgende zeven principes:
1. Luister en vraag door
2. Werk met ambivalentie
3. Beweeg mee met weerstand
4.Verwacht geen acute verandering
5. Voed je creativiteit
6. Praat vanuit je hart
7. Kies de juiste timing
Het was plezierig om even te kunnen oefenen met iets wat ik al jaren doe en leerde van Kurt Lewin, toen ik Andragologie studeerde in Amsterdam trouwens. Een wetenschap die rond 1980 door minister van onderwijs Deetman, werd opgeheven omdat ze nutteloos was. ‘Daar had je niets aan’ was zijn opvatting.

Wetenschappelijk onderzoek
Het congres werd afgesloten door professor dr. Kathleen Stephenson van de VU ‘Katie’. Ze nam ons mee in de onderzoeken die zij doet naar polarisatie. Ze ging kort in op de definities van polarisatie. De ideologische, de affectieve en de issuegerichte polarisatie. Ze wees erop hoe gemakkelijk polarisatie escaleert en ze liet de enorme impact zien die polarisatie kan hebben. Ook grote bedrijven houden er rekening mee en gebruiken het in hun marketing. Luchtvaartmaatschappij Delta raakte klanten kwijt doordat ze zich distantieerde van de wapenlobby terwijl Ben en Jerry’s meer verkochten door in har reclame uitingen white supremacy aan de kaak te stellen.
Stephenson liet ons zien wat een effectieve manier is om met polarisatie om te gaan;
1. Zorg voor liminal spaces waar je veilig met elkaar kan praten , waar vertrouwen is en waar ruimte is voor reflectie en leren
2.Werk aan verbinding
2. Zorg ervoor dat er geluisterd wordt.
3. Stel je open voor de ander.
4. Doe je best om te verstehen en verstehen is de ander begrijpen door je te verplaatsen in de schoenen van de ander’te voelen wat de ander voelt. Het is essentieel dat we daarvoor zorgen
Voor leiderschap betekent dat;
1.Zorg voor die ‘liminal spaces’
2.Train mensen in luisteren
3.Train mensen in het ontwikkelen van een open mindset
4.Train mensen in leren
5.Coach mensen in hun taalgebruik
6.Zorg voor guard rails