Het kritische belang van open communicatie

Een puttertje?
Ik keek uit het raam van mijn werkkamer en zag enkele van mijn buren op het grasveldje waaromheen onze huizen staan. Ze keken omhoog in de Lindeboom , die  midden op dat grasveldje staat. Ze maakten met hun telefoon foto’s van iets in de boom. Mijn nieuwsgierigheid was gewekt en ik vroeg mij af wat er in die boom zou zitten. Zouden het misschien Puttertjes zijn, die hele mooie vogeltjes, ooit prachtig vast gelegd door de schilder Carel Fabritius en nu te bezichtigen in het Mauritshuis in Den Haag.

Een bijenzwerm
Ik ging naar buiten en meende het woord parkieten op te vangen, dat kon natuurlijk ook, ergens ontsnapt en nu in de boom voor mijn huis. Maar dichterbij gekomen bleek het om bijen te gaan. Een zwerm  had zich gevestigd in de oksel tussen de stam en een dikke tak. Op veilige afstand werd de zwerm bekeken en ik begreep dat de zwerm er al even hing, dat zei  één van de buren tenminste. Ik hoorde ook dat er inmiddels door een buurvrouw een imker was gebeld. Daar werd nou op gewacht.

De imker
De imker kwam al snel in een klein autootje. Het was een oudere man met lang haar en een grote baard. Enkele  buurtbewoners gingen met hem in gesprek. Al spoedig werd er een ladder gehaald, die tegen de boom aangezet werd en de imker kreeg een kopje thee. Er werd om de boom heen gedraaid en ik begreep dat er nog een imker onderweg was. De tweede imker arriveerde als snel. Het bleek een vriend van mij te zijn, ik zit vaak naast hem in de kerk en ik weet dat hij bijen houdt en ook dat hij daar hulp bij krijgt van een oudere man, die veel verstand van bijen heeft. Dat bleek de oudere man te zijn ,die het eerste was aangekomen. Ik zal hen verder Jan noemen. Mijn vriend bereide zich voor om de ladder op te gaan. Hij overlegde even met Jan en nam een korf mee naar boven. Bij de zwerm gekomen schepte hij met de hand een deel van de zwerm in de korf een ander deel kwam op de grond onder de boom terecht. De bijen vlogen zoemend rond en ik werd gestoken en dat was pijnlijk. Ik voelde ook een bij in mijn overhemd.  Die raakte ik kwijt door mijn overhemd even uit te trekken.

Gedrag van de bijen        
Jan zette zich neer bij de korf en de bijen op de grond. Hij stelde vast dat de koningin in de korf zat. Dat zag hij aan het gedrag van de bijen, die probeerde in de korf te komen. Hij liet mij zien hoe de bijen hun vleugels zo bewogen dat er een luchtstroom uit de korf naar buiten ging en hij zei dat ze zo de geur van de koningin verspreiden zodat de andere bijen weten waar de koningin is. En ja hoor, je zag steeds meer bijen bij de korf landen en erin kruipen. Mijn vriend klom nogmaals op de ladder met een soort plantenspuit. Hij vertelde dat hij nadat hij de resterende bijen van de tak had afgeveegd zeepsop op de tak ging spuiten om de geur van de koningin te verwijderen. Na dat gedaan te hebben overlegde hij even met Jan.

Geduldig wachten
Zelf vertrok hij naar het dorp Asch om ook daar een zwerm te scheppen en Jan bleef wachten bij deze zwerm om het gedrag van het volk in de gaten te houden. Ik kreeg opdracht jan van een kop thee te voorzien. Zo kwam het dat even later met Jan op het bankje bij de boom zat. Jan klom nog eens op de adder om de daar nog verzamelde bijen te bewegen hun plaats te verlaten. Ook hij had een plantenspuit bij zich en hij spoot de tak nogmaals in met zeepsop.

Misverstanden
Hij ging mij over de bijen vertellen en over misverstanden bij mensen over bijen. Het grootste misverstand zei hij is dat mensen meestal denken dat de koningin de leiding heeft in een bijenkolonie. Dat was niet zo zei hij. Koningin was ook een foute benaming zei hij. Moeder was passender. Niet de koningin maar het volk neemt de beslissingen. De koningin heeft geen keuze ze doet wat het volk wil en dat is wat belangrijk is voor het voortbestaan van het volk.

Het volk communiceert
Als een bijenkast te vol wordt komt er een proces op gang waarbij de bijen veel met elkaar communiceren met geuren, geluiden en dansen en naar aanleiding van die communicatie komen er andere processen op gang en een proces wat leidt tot het goed voorbereide vertrek van de zwerm uit de kast op zoek naar een nieuwe verblijfplaats. Elke bij weet dan precies wat er gedaan moet worden. (Het is de moeite waard om in dit verband het boek The Social Instinct van  Nichola Raihani te lezen) . Een goede Imker neemt goed waar wat er gebeurt en baseert daarop zijn of haar . Ik mocht even meekijken met jan en het was bijzonder om het gedrag van de bijen te zien handelen,alle onderlinge afstemming die er was. En hoe hij zag dat de koningin in de korf zat. Alle rondvliegende bijen landen en liepen de korf in. Toen het volk in de korf zat, bond Jan een op vitrage lijkende doek om de korf, plaatste de korf in z’n auto en vertrok.

Agressie door honger
S- Avonds had ik nog even contact met mijn vriend en hij vroeg zich af hoe lang de zwerm daar al gehangen had. De bijen gedroegen zich nogal agressief en dat kon betekenen dat ze honger hadden. Dat kon het gevolg zijn van en al langere periode daar gehangen te hebben. Ik zocht de man op die de eerste waarneming gedaan had en die bleek inderdaad al een week geleden te zijn geweest. Voor mijn vriend betekende dat bijvoeren  van de bijen.

Enkele reflecties
De gebeurtenissen met de bijenzwermen zwerm leidden ook tot reflecties op leiderschap en gedrag in organisaties. Om te beginnen het door veel mensen gekoesterde beeld dat een krachtige directieve leider belangrijk is om effectief te zijn in organisaties. Bij de bijen staat open communicatie  centraal om effectief te kunnen zijn. Inmiddels wordt steeds duidelijker dat dat ook in organisaties  met mensen het geval is. Ik heb daar al verschillende keren over geschreven  en het werk van professor Amy Edmonson geniet gelukkig grote belangstelling  de laatste tijd. Zij benadrukt het grote belang van psychologische veiligheid als voorwaarde voor die open communicatie en ook de Cruciale dialogen waar Johan Roels over schrijft  en de Creative Interchange als concept geïntroduceerd door Henri Nelson Wieman onderstrepen het belang van die open communicatie. Vragen stellen , goed luisteren, waarderend begrijpen staan daarbij centraal .

Een anndere les
Een andere les waarop ik geattendeerd werd door  voormalig  collega Maaike Nooitgedacht is het feit dat bijen niet gefocusseerd zijn op het groter worden. Bijen volken splitsen zich, groot worden bedreigt hun voortbestaan.  Het is niet zoals bij mensen dat er samengevoegd moet worden, gefuseert. Mensen spreken over schaalvoordelen en aansturing vanuit één punt. En we kennen allemaal de onderzoeken naar mislukte fusies. Het gaat dan meestal over het blijven bestaan van subculturen en dat heeft weer een directe relatie met communicatie. Ook zaken als gemeentelijke herindeling  hebben daarmee een relatie.

Ons werk
In ons werk met betrekking tot leiderschap  gaat het sterk over de communicatie tussen leidinggevenden en medewerkers en hoe je als leiding gevende vooral een rol kunt spelen in het zorgen voor psychologische veiligheid  en open communicatie in een organisatie.

In onze trainingen en opleidingen besteden we aandacht aan zelfsturing onderlinge afhankelijkheid en het voeren van dialogen. Voor meer informatie kijk elders op de webtite of neem contact met ons op