Evenwaardigheid en zelfsturing

In Praag kwam ik een standbeeld van Johannes Hus tegen. Hoe actueel is diens geschiedenis en wat kun je er mee in onze tijd?

Karelsbrug
Enkele dagen geleden op zondagmorgen, slenterden mijn vrouw en ik, de Karelsbrug in Praag op. De middag daarvoor hadden we het ook al een keer gedaan. De brug met al haar beelden had indruk op ons gemaakt. Onvoorstelbaar zo’n oude brug, die nog steeds vol in gebruik is als verbinding tussen de beide oevers van de rivier de Moldau. Overal groepen toeristen, die luisteren naar de uitleg van een gids over één van de heiligenbeelden op de brug, die luisteren naar één jazzbandje of een groepje dat middeleeuwse muziek ten gehore brengt. Of mensen, die zich laten portretteren door een portretschilder, zoals je dat in elke toeristische stad tegenkomt. En ertussendoor mensen, die bedelen. En vanaf de brug een prachtig uitzicht over de Moldau en op het kasteel van de Tsechische koningen dat zich op de westelijke over hoog boven de stad verheft.

Verlangen
Op zondagmorgen was het een stuk rustiger, ik hoorde iemand zingen, begeleid door een accordeon. We ontdekten een lange man, die tegen de brugleuning geleund stond. Zijn blindenstok stond naast hem, naast de koffer op wielen, waarin hij z’n accordeon vervoerd had. Z’n ogen staarden in het niets. Maar, hij zong prachtig, wat een mooie warme bariton. Hij zong liederen, die ik eerder hoorde. Liederen waarin verlangen en weemoed doorklonk. Zijn stem ontroerde me en mijn ogen werden erg vochtig. Het drong tot me door hoe deze man zijn kwaliteiten gebruikte om in zijn levensonderhoud te voorzien. Hoe hij ondanks zijn onvermogen om de wereld om hem heen met zijn ogen waar te nemen, toch verbinding maakte met de mensen om hem heen. Hoe hij zelfs met zijn liederen zorgde voor verbinding met andere momenten en andere tijden. Dat deden zijn liederen met mij.. Er kwamen beelden boven van momenten dat het goed was, dat het klopte. Nadat we ons losgerukt hadden van de blinde muzikant kwamen we door enkele drukke straten op het marktplein van Praag terecht. Daar staat nog een lange man maar dan van brons, die over de mensenmassa’s heen in onbekende verten staart. Het is het beeld van Johannes Hus, een man, die erg belangrijk is geweest voor het Tsjechische volk. Hus leefde van 1370 tot 1415.

Zelfsturing
Hus ijverde voor zelfsturing. Hij bestreed de wijze waarop in zijn tijd de kerk de mensen afhankelijk maakte en allerlei middelen bedacht om die afhankelijkheid te bevestigen. Van evenwaardigheid was geen sprake. Hus zorgde ervoor dat de mensen in Tsjechië de Bijbel in hun eigen taal konden lezen zodat ze niet langer afhankelijk waren van de uitleg door de kerkelijke autoriteiten. Ook in zijn toespraken bediende hij zich van de Tsjechische taal, zodat alle mensen begrepen wat hij te vertellen had. De kerkelijke autoriteiten maakten zich erg veel zorgen over het handelen van Hus en in 1415 werd Hus tijdens het concilie van Konstanz ter dood veroordeeld en op 6 juli van dat jaar eindigde hij zijn leven op de branstapel, waar hij ook in laatste instantie weigerde iets van wat hij gezegd en geschreven had te herroepen. De dood van Hus kon niet verhinderen dat zijn ideeën in Tsjechië grote invloed kregen. De behoefte aan zelfsturing had stevig post gevat bij de Tsjechische bevolking. Hus bleef het symbool voor het streven naar onafhankelijkheid, ook toe de Tsjechen zich aan het eind van de 19e eeuw losmaakten van de Habsburgse dominantie. En toen in 1918 de onafhankelijkheid werd uitgroepen, werd 6 jui de sterfdag van Hus, een nationale feestdag.

Ontwikkeling
De invloed van Hus is ook merkbaar in het werk van de grote onderwijskundige Comenius. Een andere Tsjech, die leefde van 1592 tot 1670. Comenius ligt overigens begraven in Naarden. Ook Comenius zette zich in voor de ontwikkeling van de gewone mensen. Hij bedacht methoden om het onderwijs te vergemakkelijken om mensen te helpen zich gemakkelijker kennis en vaardigheden eigen te maken. Rond 1641 begon hij zelfs met een project om Noord Amerikaanse Indianen te ontwikkelen. Comenius zag in tegenstelling tot Descartes zaken in samenhang met elkaar en wilde die samenhang ook in het onderwijs vorm geven.
Met Vaclav Havel, de eerste president van het vrije Tsjechië zie je zaken terug, die lijke op wat Hus en Comenius overkwam. Ook Havel kreeg een publicatieverbod opgelegd , na de Praagse lente in 1968, hij zat diverse malen gevangen en werd door de overheid als erg gevaarlijk beschouwd. Willem Verhoeven citeert Havel in zijn boek Managen met moraal ;

“Bezonnen wijsheid, individuele spiritualiteit, persoonlijk uit de eerste hand verworven inzicht in de dingen; de moed jezelf te zijn en daarheen te gaan waar je geweten je leidt, nederigheid in het aangezicht van het mysterie van het ZIJN, vertrouwen in de spontane gang die dingen gaan, en, vooral, vertrouwen in je eigen subjectiviteit als de voornaamste brug naar de subjectiviteit van de wereld- dat zijn de eigenschappen die toekomstige politici moeten koesteren”

Het lijkt een echo van het werk van Hus en Comenius