Vrij of grenzeloos

Ruimte ervaar je pas als ruimte als er kaders worden gemaakt. de meeste ruimte ervaar je als je zelf bij het opstellen van die kaders betrokken bent, als je er zelfstandig met anderen afspraken over maakt.

Onduidelijke posities
Laatst kwam mijn dochter thuis nadat ze een oefenpartijtje had gespeeld met haar voetbalteam. Nee, het was niet leuk geweest. Ze hadden in een rare opstelling moeten voetballen. De trainer had op de linksbuitenpositie, twee spelers neergezet en het gevolg was dat er één positie niet bezet was geweest tijdens de oefenpartij. Ze hadden dan ook dik verloren. Want, ze hadden allemaal een beetje lopen zoeken naar wat ze moesten doen. Ze konden hun ei niet kwijt. Mijn dochter was bekaf. Ze had geprobeerd op alle plaatsen tegelijk te zijn maar ze was overal net te laat gekomen en daar baalde ze van. Ze was boos op de trainer en op haar medespeelsters, hoewel die er eigenlijk ook niet zoveel aan konden doen. Nee, het was echt waardeloos geweest. De extra ruimte en het niet helder zijn, wie nu wat voor haar rekening nam, hadden het spel er niet beter opgemaakt. Iedereen had eigenlijk onder haar niveau gevoetbald. Teveel ruimte, teveel vrijheid  en het ontbreken van helderheid, leiden niet tot betere prestaties, tot meer inspiratie en meer creativiteit.

Ruimte en ledigheid
Ik kan mij nog goed herinneren hoe het vroeger was met de schoolvakanties, eindelijk uit het keurslijf van elke dag naar school. Maar, aan het einde van  de eerste dag sloeg de verveling al toe. De volgende ochtend vroeg je al aan je moeder al wat je moest doen. Maar de suggesties waar zij mee kwam, aardappels schillen, je rommel opruimen en boodschappen doen spraken ook niet aan. En dus hing je maar wat rond. Tot je contact kreeg met je vriendjes, en afspraken met elkaar ging maken over wat je ging doen. Hutten bouwen, naar het Waterlooplein, naar het Rijksmuseum, de tachtigjarige oorlog naspelen. De rest van de vakantie vloog om. En, je genoot ervan. Het samen met je vrienden de dingen doen die je met elkaar had afgesproken voelde als erg vrij. In mijn blog van gisteren schreef ik over het menen behandelen als hulpmiddelen. Over het mensen zonder ze erin te betrekken te belasten met de uitvoering van door de leiding bedachte taken. De meest ver doorgevoerde vorm daarvan is slavernij. In mijn blog van gisteren schrijf ik ook over het belang van afspraken maken.

Afspraken
Afspraken vormen de begrenzing van je vrijheid. Afspraken zorgen ervoor dat je met elkaar weet wat er moet gebeuren en je weet ook wie wat doet. Net omdat de taakomschrijvingen van boven zijn neergedaald maar omdat je er met elkaar afspraken over hebt gemaakt. Toen ik in 1976 mijn eerste managementtrainingen gaf hadden we het over drie soorten leiderschap; Autoritair leiderschap, democratisch leiderschap en laissez faire leiderschap. Uit onderzoek was gebleken dat bij autoritair leiderschap, redelijke resultaten werden bereik, mits de leider fysiek toezicht hield. Bij democratisch leiderschap lukte dat ook zonder dat de leider aanwezig was. Het kostte weliswaar wat meer moeite om op gang te komen. Maar als het eenmaal liep bleef het ook lopen met maar ook zonder leider. Laissez faire leiderschap leverde eigenlijk niets op slechts ruzie en kinnesinne tussen de medewerkers.
Veel leidinggevenden verwarren zelfsturing met laissez faire. Ze denken dat het vanzelf goed komt als ze Gods water over Gods akker laten vloeien. Maar het komt niet vanzelf goed. Je moet met mensen in gesprek gaan en in gesprek blijven. Het is noodzakelijk dat er afspraken worden gemaakt, waardoor mensen met elkaar weten wat ze gaan doen en ook wat ze gaan realiseren en wanneer ze het gerealiseerd hebben.

Discretionaire ruimte
Paul Mutsaers constateert in zijn proefschrift waarop hij deze week in Tilburg promoveert, dat de Nederlandse politie discrimineert op etniciteit, er wordt teveel gebruik gemaakt van de discretionaire ruimte ( dat is de ruimte, die een professional krijgt om zelfstandig keuzes te maken en besluiten te nemen).Een gebruikelijke reactie op zo’n bericht is in de autoritaire rol schieten, de ruimte kleiner maken. Een veel effectievere aanpak is het in gesprek gaan over het gebruik van de discretionaire ruimte. In het onderzoek van Mutsaers staat nog iets onrustbarends, Hij zegt dat de oorzaak van het verkeerd gebruik van de discretionaire ruimte het gevolg is van trainingen, waarin de politiemensen leren op hun onderbuik gevoelens af te gaan. Als ik dat lees mis ik de rol van de leiding gevende en de gesprekken, die de leidinggevende heeft met de politiemensen. Werkoverleg en dan echt over het werk, niet om de mensen over nieuwe richtlijnen te informeren. Het zijn heldere afspraken, kaders, die het mogelijk maken om effectief met de discretionaire ruimte om te gaan.

Met elkaar
Professor Svetlana_Boym, heeft er een boeiend boek over geschreven;”Another Freedom: The Alternative History of an Idea”In dat boek laat ze zien hoe we door met elkaar grenzen af te spreken meer ruimte kunnen ervaren.
Deze blog besluit ik graag met een observatie uit het boek “Daar werd wat groots verricht”. Dr.G.J.Vink prijst in zijn hoofdstuk de enorme productiviteit van de inheemsche landbouw.De gemeenschap en de mate waarin men zich daarmee verbonden voelt zorgt voor een effectieve verdeling van grond, water en arbeidskracht. Het gaat dus om afspraken met elkaar, die centraal staan. Niet opgelegd door hogergeplaatsten maar met elkaar overeengekomen. Voor Van Helsdingen is dit een voorbeeld van iets groots wat niet door de Nederlanders tot stand werd gebracht.