Kiezen en verantwoordelijkheid

Nog steeds kom ik met grote regelmaat mensen tegen, die zich neerleggen bij werksituaties, die ze niet acceptabel vinden. Ze praten er alleen over op plaatsten waar ze zich veilig voelen en op het werk conformeren ze zich. Ze accepteren veel om ervoor te zorgen dat ze niet de confrontatie met het hoger management hoven aan te gaan. ze doen precies datgene waarvoor professor Francesca Gino waarschuwt. Deze week kwam ik nog weer in een organisatie tegen dat mensen vonden dat ze zich maar neer moesten leggen bij een voor hen  en ook voor klanten onwenselijke situatie. er kon niet over gepraat worden zeiden ze. Nog maar kort geleden was er veel ophef over een ambtenaar, die zoveel last had van het feit dat hij niet kon en mocht tegenspreken  dat hij uiteindelijk een einde aan zijn leven maakte.  Ik merk echter in  veel organisaties dat het voor mensen nog steeds moeilijk is om te zeggen wat ze ergens van vinden. ze laten zich sturen en sturen zichzelf niet. Zelfsturing leidt echter tot gezonder verhoudingen in het bedrijf. Voor zelfsturing is het belangrijk dat jezelf keuzes maak en er verantwoordelijkheid voor neemt.

Onafhankelijk
In de discussie over het drama rond NZA medewerker Arhur Gotlieb werd  een krachtig appel gedaan op managers, OR’n en PZ rs om zich beter te gedragen.  Vieve ter Laak, die mensen probeert weer macht over eigen leven en werken te geven, schreef daarbij in een blog als reactie op het drama de oproep dat alle managers het boek zouden moeten lezen: “Ik zou daaraan willen toevoegen: ‘En voor alle werknemers die zich miskent voelen door hun werkgever. Laat dit vreselijke relaas op je inwerken en maak een andere keuze. Lukt dit niet alleen, laat je dan bijstaan. Maar kies een meer onafhankelijke positie – en neem, naast het werk, ook je eigen doelen en behoeften serieus”.

Kiezen
Ja, keuzes maken daar draait het om. Zelf kiezen. Voor de “organization man”, die door Whyte in 1956 beschreven werd als de ideale werknemer, werd gekozen.Die bepaalde niets zelf. Die deed wat hem werd opgedragen. En soms lijkt het of het nog steeds 1956 is.  Zelfsturend zijn daarentegen betekent dat je zelf je keuzes moet maken. En dat zelf kiezen valt nog niet mee. Het lijkt een beetje op wat er gebeurt als je je kinderen met 5 euro de speelgoedwinkel instuurt. Het duurt uren voor ze iets hebben kunnen kiezen. Ze staan nu eens bij die kast en dan weer bij die kast. Ze slaan je adviezen in de wind, worden zelfs kribbig als je ze met zachte drang probeert te bewegen tot de aanschaf van iets wat niet die avond al kapot zal zijn en kiezen dan tenslotte iets waarvan je denkt, Nou ja, t is maar 5 euro, het moet maar.

Kiezen is moeilijk.
Robert Fritz scheef in zijn boek “De weg van de minste weerstand” een aantal technieken op waarmee wij keuzes maken ontlopen. In zijn boek De zelfsturende medewerker, beschrijft Willem Verhoeven wat Fritz daarover zegt.
Kiezen is een manifestatie van verantwoordelijkheid nemen. Als je kiest kun je op die keuze aangesproken worden. Door niet te kiezen ontloop je verantwoordelijkheid en blijf je in een afhankelijke positie zitten.

• Vaak kiezen we alleen maar voor wat mogelijk lijkt. Zo kiezen we voor de verkeerde studie, de verkeerde baan, de verkeerde echtgenoot. We sluiten een compromis met wat we echt willen. Alleen dat werkt niet, de menselijke geest wil zich niet voegen in een compromis, we blijven mokken en ontevreden over de situatie waarin we terecht gekomen zijn. Je komt om je heen veel van die mensen tegen. Ze zijn mat, niet geïnspireerd. Ze leven met de verkeerd partner, wonen in het verkeerde huis, rijden in de verkeerde auto en hebben de verkeerde baan. Als we allen maar kiezen voor het haalbare zegt Verhoeven dan zou Edison de gloeilamp nooit hebben uitgevonden want iedereen zei toen hij ermee bezig was ”Joh, dat lukt je nooit”. Hij reageerde daarop met “Ik heb nu al 10728 manieren ontdekt waarop het niet kan en die ene manier waarop het wel kan zal ik ook ontdekken”
• We kiezen ook heel vaak voor het proces in plaats van voor het resultaat. We gaan scheikunde studeren omdat zo’n laboratorium met buisjes en flesje er zo leuk uitziet. As we de website van een ander gezien hebben gaan we ook een andere website laten bouwen. En het bouwbedrijf gaat nu ook aan lean planning doen. We kiezen voor het proces maar niet voor een resultaat wat we bereiken willen. Vervolgens zijn we dan teleurgesteld als het resultaat tegenvalt en de nieuwe website, niet voor meer klanten zorgt.
• Regelmatig kiezen we bij verstek, we leggen de keuze bij de situatie neer. We wachten tot de klanten binnen komen en gaan er niet actief naar op zoek. We stellen het kiezen van een vakantiereis uit tot alleen de Costa Brava nog maar over is. we balen van ons werk maar blijven nog maar even zitten, we nemen geen ontslag en worden dan ontslagen. Het risico is dat we onszelf dan als slachtoffer van de boze wereld gaan zien. Daardoor gaan we dan mokkend door het leven en roepen het volgende probleem al weer over onszelf af.
• We kiezen ook regelmatig voor wat we niet willen. De keuze wordt dan bepaald door wat er over blijft. Dat zie je bij kinderen, die op een schaal met snoepjes kijken en bij elk snoepje wat ze wordt voorgehouden nee schudden. Anderen pakken intussen wel wat ze willen. Het resultaat is dat er niets meer te kiezen valt. Er is wel eens een politieke partij, die overal tegen is.Daar kun je niet mee sturen. Je kunt alleen maar sturen als je weet wat je wilt.
• Een effectief middel om keuzes te voorkomen is voorwaarden stellen. Als ik eerst dit of dat, dan ga ik…. Ik wil dat project wel doen als ik salarisverhoging krijg. Ik zou die baan graag willen als het hier bij ons in de stad was. Je kiest dan niet voor het resultaat maar voor gemakkelijke voorwaarden.
• Een risicovolle methode is ook dat je aan anderen gat vragen wat je moet kiezen, dat was de situatie waarin de “organization man” zat. Je komt dan makkelijk in de zouteloze oplossingen terecht, in oplossingen waar geen risico aan zit en waar dus ook nooit iets moois uit komt.
• Daarmee samen hangt het eindeloos naar meer informatie zoeken. De oneindige analyse van de situatie gaat dan tot verlamming leiden. Soms wordt die methode ook bewust gebruikt om een keuze en een besluit te voor komen. In de politiek is het een effectieve manier om de zaak te traineren,

In elke situatie waarin je niet zelf bewust kiest leg je de macht in handen van iets of iemand buiten jezelf. Voor wie creëert ligt de macht niet in de situatie, de omstandigheden bepalen dan niet. Nee, je bepaalt zelf.

Door zelf te bepalen en ook anderen de ruimte te geven om zelf te bepalen zorg je voor  evenwaardigheid. Een situatie waarin je de onderlinge afhankelijkheden goed afstemt. Een situatie waarin je je zelf niet tekort doet en de ander tot zijn recht laat komen. Een situatie waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt en kan nemen.

Verantwoordelijkheid nemen is niet altijd makkelijk. Toch heeft Nico de Haan dit kunnen doen door middel van coachend leiderschap. Wil je hier meer over weten? Lees dan de case study!

Case study lezen